'Kazališni apsurd snimljen u samo jednom kadru'

Srpski režiser i scenarist Miroslav Momčilović u film je ušao kao kazališni pisac, kad je 2004. napisao scenarij za “Kad porastem biću kengur”, sportsko-kvartovsku komediju režisera Radivoja Andrića. Bio je to jedan od posljednjih urbano-omladinskih hitova u srpskoj kinematografiji, prije nego što su komercijalnu prevagu odnijeli pasatistički kostimirani filmovi.

Momčilović je nakon scenarističkog iskustva poželio stati i iza kamere, pa je u idućim godinama režirao dva filma: duhoviti, ali pokatkad šlampavo režirani komički omnibus o sedam smrtnih grijehova “Sedam i po” (2006) te romantičnu humornu dramu “Čekaj me, ja sigurno neću doći” (2009). Momčilovićevi prethodni filmovi bili su pristojno uspješni, no ni jedan od njih nije doživio uspjeh kao “Smrt čoveka na Balkanu”. U godini koja je bila izvrsna za srpski film te koja je donijela “Klip”, “Ustaničku ulicu” i “Paradu”, Momčilovićeva je “Smrt čoveka na Balkanu” na srpskom nacionalnom festivalu u Novom Sadu 2012. dobila nagradu za najbolju režiju i scenarij, kao i nagradu kritike.

Režijski i koncepcijski, “Smrt čoveka…” pripada podžanru “found footage” filma, podžanru koji je posljednjih godina eksploatiran u hororu (“Paranormalna aktivnost”). Ujedno, Momčilovićev je film i dosljedni primjer filma u jednom kadru. To je kadar dnevne sobe nepoznatog muškarca srednjih godina koji na početku filma upali videokameru te odmah potom izvrši samoubojstvo. Kamera, međutim, nastavi snimati, i snima ono što se događa nad mrtvim tijelom. Pohrle susjedi, nađu mrtvaca, zovu liječnike i policiju, a među likovima koji stoje nad odrom razvija se niz crnohumornih, apsurdnih situacija.

Većina redatelja koji snimaju film u jednom kadru nastoje taj kadar što više dinamizirati. S Momčilovićem je stvar oprečna: kut i plan stalno su “zakucani”, tako da scena i glumci funkcioniraju kao u kazališnoj predstavi. Momčiloviću je pritom očito pomoglo iskustvo kazališnog pisca, jaki režijski koncept poništio je činjenicu da je kao redatelj nesiguran, a naglasio autorove kvalitete: apsurdni humor, uho za dijalog i rad s glumcima. U filmu briljira Emir Hadžihafizbegović kao pravi “naš čojk”, susjed kojem je najvažnije kako se domoći komšijina novog borera.

Posljednjih godina srpski je film doživio krupan obrat, a nova, izvrsna generacija filmaša kao Maja Miloš ili Nikola Ležajić sasvim su se odmakli od poetike i tema ranije beogradske škole. Momčilovićev film nije dio te priče. On je još uvijek “stara škola” u smislu da donosi ono što se kod nas podrazumijeva kad neko kaže srpski film: apsurdni crni humor, iracionalne likove, urbanu mahnitost, slapove dijaloga, grotesku i farsu.

“Smrt čoveka na Balkanu” jedan je od posljednjih - ali ujedno i dobar - primjerak one poetike koja je punih petnaest godina dominirala post-YU kinima, i sad pomalo zalazi za horizont.